In Trouw van 28 augustus 2023 wordt eenieder uitgenodigd suggesties te doen voor de lijst met mogelijke nieuwe Rijksmonumenten die de RCE in opdracht van de staatssecretaris opstelt. Hij betreft de periode 1965-1990. Die nieuwe lijst is belangrijk omdat het Rijk een nieuwe Nota Ruimte maakt. Onderdeel daarvan wordt een nieuwe kaart ‘Cultureel erfgoed en landschap’. Tot nu toe beschermt het rijk vooral gebouwen en gebieden van voor 1965, terwijl ruim 30% van de huidige woningvoorraad uit 1965-1990 stamt.
Zoetermeer begon in 1962 plannen te maken voor uitgroei tot een ‘nieuwe stad’ van 100.000 inwoners. Vanaf 1966 werd er gebouwd en dat is nooit meer opgehouden. De stad biedt daardoor een staalkaart van de Post 65 architectuur, stedenbouw en groeninrichting. In de periode 1962-1988 vond de ‘Tweede schaalsprong’ plaats, van forensendorp naar overloopkern (later groeikern genoemd). In de eerste fase, tot 1972, werd een Struktuurplan vastgesteld dat het grondplan van de stad tekende en dat vooral gekenmerkt werd door veel hoogbouw in een modernistische vormgeving. De wijk Driemanspolder is daarvan een nog gaaf voorbeeld. In 1972 ging het roer om en werd met kleinschaligheid geëxperimenteerd: laagbouw en middelhoogbouw, en werden delen van het oude landschap in de nieuwe wijken opgenomen. Een nieuw stadscentrum kwam vertraagd op gang. Vanaf 1988 spreken we van de ‘Derde schaalsprong’: de stad breidde uit ten zuiden van de A12 en maakte gebruik van de Floriade 1992 die het kader bood voor een bijzondere en hoog gewaardeerde woonwijk (Rokkeveen). Daarvoor werd ook een aparte ontwerpmethode bedacht door de gemeente.
De cultuurhistorische waarde van deze nieuwe stad is nog niet bepaald, laat staan beschermd, terwijl er al het nodige gesloopt is. Door de grote druk om meer woningen te bouwen dreigt er nog meer te verdwijnen. Bijvoorbeeld het bijzondere Uniegebouw (voormalig kantoor van ABVA-KABO).
De gemeente kent al een reeks gemeentelijke monumenten en beschermde stadsgezichten, maar die stammen bijna allemaal van voor de Tweede Wereldoorlog. Er wordt gewerkt aan een nieuwe inventarisatie van alles vanaf 1945, en die moet uitmonden in een nieuwe lijst monumenten en beschermde stadsgezichten. Er is al veel materiaal, bijvoorbeeld in de Architectuurgids Zoetermeer van 2019 en in de vorm van een reeks cultuurhistorische wijkverkenningen van bureau Flexus uit 2002 (De Gave Stad).
Het Historisch Genootschap Oud Soetermeer heeft op grond van eigen kennis en in samenwerking met Schatbewakers Zoetermeer en het Architectuurpunt Zoetermeer een lijst van objecten gemaakt die wij van nationaal belang achten, en die aangeboden aan de RCE.
Foto: maquette Zoetermeer 1965
