Het woningbouwproject Woonkollektief Purmerend is een vreemde eend in de bijt temidden van de doorsnee woonbuurt rondom, die vrijwel volledig uit eengezinswoningen bestaat. Het project was destijds een initiatief van PvdA politici. In de statuten zijn zaken geformuleerd als dat het kollektief “actief beoogt het creëren van een leefomgeving met ruimte voor diversiteit en respect voor het omgaan met natuurlijke hulpbronnen. Bevorderen van goed ‘huisvaderschap’ van de leden voor de leefomgeving, het leveren van een bijdrage aan emancipatie.” De 70 woningen van het collectief waren verdeeld over tien woongroepen met elk zeven woningen en een eigen gemeenschappelijke ruimte met keuken, voor zowel eenpersoonshuishoudens als grote gezinnen. De woonlasten voor de woningwet- en premiekoopwoningen werden bepaald naar financiële draagkracht. Het complex bevatte naast verschillende woningtypen een ‘projecthuis’ met voorzieningen als een café, wasserette, kinderdagverblijf en hobby-/vergaderruimte.
Er zijn twaalf geschakelde bouwvolumes die op elke straathoek steeds een hoek van 45 graden maken, wat een krul- of hoefijzervormig bouwblok met binnentuin oplevert. De architectonische vormgeving is zowel door de Amsterdamse School als door Amerikaanse graanschuren geïnspireerd. Elke woongroep is ondergebracht in een volume dat eruitziet als een groot huis, met een gigantisch mansardedak waarachter de appartementen voor alleenstaanden zijn ondergebracht. Alle woningen zijn via een doorlopende gang op de begane grond met elkaar verbonden.
De gevels zijn opgetrokken uit metselwerk en deels bekleed met hout. De kleuren waren oorspronkelijk ingetogen en natuurlijk, maar zijn inmiddels vervangen door rood voor de boeiboorden, geel voor de dakgoten en blauw voor de kozijnen. Waar de hoefijzervorm de bocht om gaat, maken halfronde volumes in lichtblauw en geel de verbinding. Het complex is naar binnen gericht: aan de straatkant zijn de bouwvolumes geslotener, terwijl aan de binnentuin de gevels grote raampartijen hebben en over de gehele lengte van de verdiepingen balkons doorlopen. De grote gemeenschappelijke tuin wordt gemeenschappelijk gebruikt en onderhouden.
Het Woonkollektief en de architect Jan Verhoeven werkten nauw samen in het ontwerp. Het betrekken van Verhoeven mag geen verrassing heten. Het oeuvre van de architect bestaat voor een groot deel uit kleinschalige woningbouwprojecten, waarbij Verhoeven altijd op zoek was naar een evenwichtige verhouding tussen individuele wooneisen en het bevorderen van community. Verhoeven wordt vaak tot de structuralisten gerekend, die zich in de jaren zeventig fel keerden tegen de massale woningbouw en verantwoordelijk waren voor talloze experimentele woningbouwprojecten. Het oorspronkelijk ontwerp voor het exterieur van het Woonkollektief is nog helemaal intact. Dat geldt ook voor het Woonkollektief zelf, dat nog steeds actief is, vele activiteiten organiseert en nog steeds zelf zijn nieuwe bewoners kiest.
Michelle Provoost
uit: Bouwen aan de Geluksmachine, International New Town Institute, 2025
Fotografie: Maarten Laupman. Archiefbeelden: Bouwen aan de Geluksmachine
