Het college van B&W heeft op 19 november jl. besloten om het vijzelgemaal met verdeeltoren op het terrein van de rioolwaterzuivering (RWZI) van waterschap Vallei en Veluwe aan de Dwarsweg te Ede aan te wijzen als een gemeentelijk monument. Erfgoedvereniging Heemschut diende in februari een verzoek hiervoor in.
Het vijzelgemaal is gebouwd tussen 1968 en 1972. Ingenieursbureau Witteveen en Bos ontwierp het samen met de Dienst Gemeentewerken Ede. In die tijd kwamen strengere eisen voor afvalwaterzuivering en milieubewustzijn steeds meer samen.
Het vijzelgemaal is bijzonder door de combinatie van vijzelgemaal en verdeeltoren in één ontwerp. Het ontwerp toont invloeden van het Brutalisme, een architectuurstijl uit de periode na 1965 waarin weinig werd gebouwd. Het vijzelgemaal laat goed zien hoe snel de techniek in waterzuivering toen vooruitging. Het toont ook het belangrijke werk van het waterschap.
In 2009 werd in een onderzoek naar rioolwaterzuiveringsinstallaties in de gemeente Ede al aanbevolen om nader advies in te winnen over de mogelijke waarde van het vijzelgemaal (De Onderste Steen, 2009). Omdat dit onderzoek zich beperkte tot de wederopbouwperiode (1940-1965) viel het gemaal destijds buiten de scope van het onderzoek. In een inventarisatie naar Post ’65 architectuur die vorige jaar werd gedaan, kwam het vijzelgemaal naar voren als een van de 30 ‘iconen’ binnen de gemeente (Van Meijel, 2023).
Door het gemaal een monument te maken, wil Ede het beschermen voor de toekomst. Het past binnen de plannen om ook de andere 30 bijzondere objecten uit het Post-’65 erfgoed van de gemeente veilig te stellen.
Michiel Kruidenier
https://www.ede.nl/nieuws/vijzelgemaal-met-verdeeltoren-gemeentelijk-monument
