Zolang het woongebouw Pompenburg er nog staat willen we onze stem tegen de sloop er van laten horen. Het woongebouw uit de vroege jaren 1980 symboliseert het sociaaldemocratische beleid van de stad in de Post’65 periode toen de zakelijke binnenstad verlevendigd werd. Vlakbij het beroemde Hofplein verrees een stoer complex met sociale huurwoningen naar ontwerp van de meest besproken en bekendste Nederlandse architect Carel Weeber (1937-2025). Het pand met de fraaie binnentuin is beeldbepalend en heeft cultuurhistorische waarde. Het valt in deze tijd met wooncrisis en milieucrisis, niet goed te praten om een solide woongebouw met 226 woningen te slopen!
https://petities.nl/petitions/behoud-de-pompenburgflat-van-carel-weeber/
De petitie zal als bijlage bij het beroepsschrift worden gevoegd en kan nog tot de hoorzitting (eind van dit jaar?) worden getekend. Stuur de link ook vooral door binnen je netwerk!
Lees hier het volledige beroepsschrift:
Aan de Raad van State, Afdeling Bestuursrechtspraak
Postbus 20019
2500 EA Den Haag
Rotterdam, 30 april 2025
Geachte Staatsraden,
Hierbij gaan ondergetekenden in beroep tegen het besluit van de gemeenteraad van 28 februari 2025 bestemmingsplan Rise (NL.IMRO.0599.BP2200RISE-va01).
Tevens gaan ondergetekenden in beroep tegen het verlenen van een omgevingsvergunning met kenmerk: OMV.23.09.00177.
Ondergetekenden zijn, samen met andere (architectuur)historici en architecten, betrokken bij het inventariseren, beschrijven, interpreteren en behouden van de moderne naoorlogse architectuur en stedenbouw in Rotterdam. Sinds de jaren negentig is de kennis over de bijzondere ontwerpgeschiedenis van Rotterdam enorm gegroeid. Vele publicaties, tentoonstellingen en manifestaties benadrukken de unieke kwaliteiten van de Rotterdamse wederopbouw. Tal van indrukwekkende gebouwen die eind vorige eeuw nauwelijks gewaardeerd werden, zijn inmiddels opgeknapt en aangewezen tot (rijks)monument. Ze bepalen nu in sterke mate de identiteit van de stad, geven haar een uniek karakter en zijn onder veel inwoners geliefd. Zie ook Platform Wederopbouw Rotterdam (http://www.wederopbouwrotterdam.nl).
In de periode 1965-1990 ging Rotterdam opnieuw een transformatie door en zijn er vele karakteristieke ontwerpen tot stand gekomen die een interessante en beeldbepalende tijdslaag in de stad vormen. De waardering voor dit jonge erfgoed groeit. Er worden inventarisaties gemaakt, studies verricht en het bewustzijn onder de bevolking wordt onder meer vergroot met het Netwerk Post’65 Rotterdam en met de website www.post65.nl. (https://www.post65.nl). De liefde voor de 20ste eeuwse architectuur en stedenbouw van Rotterdam is flink toegenomen en daaruit komt de wens tot behoud en bescherming van deze gebouwen voort. Daarnaast is er het historische argument. Een stad is opgebouwd uit meerdere tijdvakken, die er allemaal toe doen, zoals architectuurhistoricus Wijnand Galema uitlegt in de NRC. ‘Hoe gelaagder een stad, hoe rijker en diverser. Je moet niet alles willen oppoetsen naar het nu. Dan raak je de connectie met de geschiedenis kwijt.’ Zie het artikel in de NRC van 24-22-2025: Ook de moderne monumenten van Rotterdam verdienen bescherming. Zie bijlage 1. (https://www.nrc.nl/nieuws/2022/11/24/ook-de-moderne-monumenten-van-de-stad-verdienen-bescherming-a4149234).
Tegelijkertijd wordt de laatste jaren de roep luider om grote, betonnen constructies niet te slopen, maar om vanuit duurzaamheidsoverwegingen gebouwen te renoveren en te transformeren. Een stad met meerdere tijdslagen is een betere stad en ontstaat door juist niet te slopen, maar door slim te verbouwen. Met zijn boek Rotterdam Ripresa pleit bijvoorbeeld architect Marius Grootveld voor een sloopverbod, te beginnen in Rotterdam. Zie bijlage 2. https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/hoe-bouw-je-een-betere-stad-niet-door-te-slopen-maar-door-slim-te-verbouwen~b8b18087/ Steeds vaker wordt vanuit de architectuurwereld opgeroepen tot stoppen met sloop. Zie het artikel in de Volkskrant van 20-1-2025: Architecten worden de nieuwe activisten: weg met de sloopkogel en bouwen met wat er is. Zie bijlage 3. (https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/architecten-worden-de-nieuwe-activisten-weg-met-de-sloopkogel-en-bouwen-met-wat-er-is~b43ffdc0/). In het onlangs verschenen essay Beter dan sloop, een duurzame toekomst met blijvende bebouwing wordt door Fred Feddes, namens Mevrouw Meijer, glashelder uiteengezet dat stoppen met slopen de meest succesvolle manier voor de bouwsector is om de CO2 uitstoot fors te verlagen. https://trancity.nl/publicaties/beter-dan-sloop zie bijlage 4.
Met de sloop van het unieke en karakteristieke Pompenburggebouw wordt een niet duurzame route bewandeld en een Post ‘65 gebouw met cultuurhistorische betekenis weggevaagd. Als initiatiefnemer van het platform www.post65.nl is door ondergetekende J. van Geest een zienswijze ingediend tegen de sloop van Pompenburg. De zienswijze is ingesproken op 14 januari 2025. Zie bijlage 5. Ondergetekende L. Arpots heeft als betrokken architect en oprichter van expositieruimte Oud House een zienswijze ingediend tegen de sloop van Pompenburg en deze ingesproken op 4 februari 2025 ingesproken. Zie bijlage 6.
Beroep
Ondergetekende en de medeondertekenaars zijn het niet eens met de sloop van het gebouw Pompenburg en met de bouw van drie zeer hoge woongebouwen, de Hofpleintoren (286 meter), Weenatoren (156 meter) en de Coolsingeltoren (143 meter) zoals opgenomen in het bestemmingsplan RISE en tekenen hiervoor beroep aan.
Beroepsgronden tegen sloop van Pompenburg zijn: conclusies van cultuurhistorisch onderzoek waarin het gebouw beeldbepalend (1) wordt genoemd zijn terzijde geschoven, met de sloop zal architectuur worden vernietigd uit de Post’65 tijdslaag (2) met hoge historische (3) en sociaalhistorische waarde (4). Sloop betekent het verlies van een gebouw met ensemblewaarde (5) en architectonische waarde (6), verlies van nalatenschap (7) van prominente en ontwerpkrachtige architect Carel Weeber, verlies van een beeldbepalend gebouw met collectieve binnentuin met maatschappelijke betekenis. (8) De voorgestelde routineuze sloop-nieuwbouwaanpak van Pompenburg staat haaks op de te behalen klimaatdoelen (9) vanwege de hoge CO2-emissies en grote stromen bouwafval die sloop te weeg brengen. Er zijn geen duurzame alternatieven (10) aangeboden van ontwerpen waarin behoud-renovatie-transformatie zijn onderzocht zodat cultuurhistorie met ruimtelijke dynamiek verbonden kan worden. Het is maatschappelijk onverantwoordelijk (11) om in deze tijd met wooncrisis goede, betaalbare huurwoningen te mogen slopen.
- Beeldbepalend
De Pompenburg is in meerdere cultuurhistorische onderzoeken aangemerkt als beeldbepalend; zowel in Cultuurhistorische verkenning over Weena – Hofplein (2021) die in opdracht van de gemeente is opgesteld als in de Cultuurhistorische Verkenning voor Rise uit 2023. Het vastgestelde bestemmingsplan RISE (2024) neemt echter niet het gebouw Pompenburg op als beeldbepalend. De conclusies van meerdere cultuurhistorische verkenningen worden kortom ter zijde geschoven. Beeldbepalende objecten worden niet voor niets zo gelabeld. Beeldbepalende objecten zijn van groot belang voor de identiteit, geschiedenis, cultuur en uitstraling van onze stad. In oktober 2023 is een motie aangenomen in Rotterdam waarmee beeldbepalende objecten in bestemmingsplannen tegen sloop zijn beschermd. Bij het neerleggen van het ontwerpbestemmingsplan Rise (in december 2023) was die motie al aangenomen. Het huidige bestemmingsplan is kortom gebaseerd op verouderde stukken. Na de vaststelling van de Nota van Uitgangspunten RISE in 2021 zijn er in ieder volgende fase wijzigingen doorgevoerd ten aanzien van de maximale bouwhoogte van de nieuw te bouwen torens. Daarbij voert de gemeente wel de wensen van ontwikkelaar door maar worden argumenten om niet te slopen vanwege cultuurhistorie en duurzaamheid keer op keer terzijde geschoven. Op kritische geluiden geeft de gemeente weinig tot geen reactie.
2. Post’65 tijdslaag,
Bijzondere gebouwen uit de periode van na 1965 hebben nu nog zelden bescherming als monument, en worden vaak zonder pardon gesloopt voor nieuwe ontwikkelingen. Terwijl de Post ’65-gebouwen ook een interessante tijdslaag vormen die moderne architectuur, stadsontwikkelingen en de laat 20ste eeuwse geschiedenis van de stad inzichtelijk maakt. Woongebouw Pompenburg is daar een belangrijk voorbeeld van. Zeker in Rotterdam is de geschiedenis al nauwelijks aanwezig en zouden we de sporen uit het recente verleden zoveel mogelijk moeten koesteren. Dat is geen makkelijke, maar wel een heel boeiende opgave. Niet alleen onderging Rotterdam in de jaren zeventig een metamorfose die minstens zo interessant is als die uit de Wederopbouwperiode, ook werd er geëxperimenteerd met thema’s die nu weer actueel blijken. Denk aan compact bouwen en dubbel grondgebruik zoals wonen op een parkeergarage met een collectieve daktuin als in Pompenburg. En aan de toepassing van verschillende woningtypes binnen een complex, aan bijzondere plattegronden en aan plinten met winkels en maatschappelijke functies. Met de sloop van Pompenburg verdwijnt interessante kennis. Kennis die nu juist van groot belang zou kunnen zijn. Zie het pleidooi voor behoud van Pompenburg, in Vers Beton, bijlage 7. (https://www.versbeton.nl/2022/11/behoud-de-pompenburgflat-als-beeldbepalend-erfgoed-van-na-1965/)
3. Hoge historische waarde
Het Pompenburggebouw heeft een hoge historische waarde als een van de eerste grootschalige sociale woningbouwcomplexen in de binnenstad van Rotterdam op een prominente plek nabij het Hofplein. Het gebouw illustreert de politiek-bestuurlijke opvattingen in Rotterdam van de Post’65-periode, die verschilden van de Wederopbouwperiode, toen kantoorbouw in de binnenstad nog uitgangspunt was. Pompenburg vertelt het verhaal over de jaren zeventig en tachtig toen er een metamorfose van de binnenstad plaats vond om de binnenstad van Rotterdam leefbaarder te maken. In het ongezellig bevonden zakencentrum met vooral kantoren en winkels, kwamen meer uitgaansgelegenheden, er werd een grote nieuwe Centrale Bibliotheek gebouwd en er werden veel woningen bijgebouwd. Met de sloop van Pompenburg wordt een tijdslaag in het centrum weggevaagd.
4. Sociaalhistorische waarde
De Pompenburg werd bevolkt door bewoners uit de Agniesebuurt en de Provenierswijk die in de jaren tachtig hun woningen hadden moeten verlaten omwille van de aanstaande saneringsoperaties. Samen met de Peperklip, Schiemond en het Rottekwartier is Pompenburg onderdeel van een reeks overloopprojecten uit de stadsvernieuwingsperiode. Het is de binnenstedelijke tegenhanger van de Peperklip en een prominent voorbeeld van het Rotterdamse stedelijk beleid in deze jaren: sociale woningbouw (met verschillende woningtypes en voorzieningen) midden in het stadscentrum, met een hoogstedelijke schaal, maar met een menselijke maat. En: als voorbeeld van het gedifferentieerd denken over sociale woningbouw in de jaren tachtig, wat zich uitte in de keuze om ook Rotterdammers met een kleine portemonnee de mogelijkheid te bieden om in het centrum van de stad te wonen. Want dat was typerend voor de toenmalige politiek: in de stad Rotterdam werd gebouwd voor iedereen. Pompenburg met kwalitatief hoogwaardige sociale woningen op een prominente locatie vlakbij het Hofplein, is voor veel Rotterdammers van grote waarde als geliefde woonplek. Met de sloop wordt komt het sociale woningbeleid verder op de tocht te staan.
5. Ensemblewaarde
Pompenburg ligt op steenworp afstand van het beroemde Hofplein en het Hiltonhotel, langs de verkeersroute Hofplein-Pompenburg en staat pal tegen de bestaande bebouwing langs de Coolsingel. Weeber ontwierp het haarspeldvormige gebouw even hoog als het Hiltonhotel en de Weenabebouwing van destijds. De ingesnoerde begane grondlaag biedt ruimte voor wandelaars langs de in de plint ondergebrachte winkels. De krachtige ronde vorm van Pompenburg en de combinatie van wonen, winkels en parkeergarage maken het tot een grootstedelijk gebouw met toch een menselijke maat en van grote betekenis voor de omgeving van het Hofplein en voor de rest van de stad. In de Cultuurhistorische Waardering Weena Hofplein wordt expliciet genoemd dat het gebouw beeldbepalend is vanwege de hoogte en de krachtige vorm die zijn afgestemd op de omgeving. Met de sloop van Pompenburg wordt het ensemble van naoorlogse gebouwen bij Hofplein aangetast.
6. Architectonische waarde
In 1983 kwam de Pompenburg tot stand, een galerijflat die op allerlei manieren afwijkt van de standaard galerijflats uit die tijd. Geen rechte flat, meer een U-vormig galerijflat zodat er ruimte is voor een grote binnentuin. Met buitengevels van lichtgele baksteen. Met een onderlaag met winkels. Met een parkeergarage onder een collectieve binnentuin. Met hele bijzondere taartpuntvormige appartementen en maisonnettes, allen met zeer goed ontworpen plattegronden waarbij het doorzontype volop dag- en zonlicht garandeerd. Met galerijen langs de binnengevel die afgewisseld worden met ruime balkons. Met verspringingen in de bouwhoogte zodat er optimale bezonning is. De binnentuin werd in 1981 ingericht door Gemeentewerken met ronde betonnen plantenbakken en met bomen die door de vide van de parkeergarage reikten. Tegenwoordig vormt het een groene oase met bankjes waar alle bewoners op uit kijken en genieten van de inmiddels volwassen plataan met fluitende vogels. Sociale woningbouw in 14 lagen in de Rotterdamse binnenstad met op de begane grond winkels, een parkeergarage voor 160 auto’s met daarop een groen dak, alles gerealiseerd binnen normale budgetten, was uniek en destijds nog nooit eerder vertoond. Vanwege hoge geluidsbelasting aan de buitenzijde, werden alle 226 woningen aan de binnenzijde van het U-vormige bouwblok ontsloten door galerijen met liften en trappenhuizen. Een bijzondere vierkamermaisonnette werd ontworpen aan de Pompenburgzijde met een balkon tussen de galerijen, aan de zuidelijke binnenzijde. Daarnaast herbergt het gebouw eenlaags appartementen met balkons aan de buitengevels van het blok. Als de buitengevels opnieuw schoongemaakt worden kan het woongebouw nog jarenlang mee. De kwaliteit van de ruime en verduurzaamde doorzonwoningen is hoog. De sociale woningen in de nieuwbouwplannen zijn kwalitatief veel minder, namelijk kleiner en eenzijdig georiënteerd (corridorwoning) en zonder grote, collectieve binnentuin.
7. Erfgoed van architect Carel Weeber
De architect van Pompenburg is Carel Weeber. Hij was een van Nederlands meest prominente ontwerpers die als hoogleraar in Delft, voorzitter van de Bond van Nederlandse Architecten en als bouwend architect een grote betekenis heeft gehad in de architectuurwereld. Hij ontving vele prestigieuze prijzen, was Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw en is onlangs geëerd met een alom bejubelde biografie en film. Met de sloop van Pompenburg wordt een kwalitatief hoogwaardig woningbouwcomplex met eigen en unieke uitstraling, met hooggewaardeerde woningplattegronden en levendige, collectieve binnentuin voorgoed vernietigd. Het gebouw is van cultuurhistorische betekenis als binnenstedelijke tegenhanger van de Peperklip en als onderdeel van het oeuvre van de veelbesproken architect Carel Weeber. Zie bijlage 8. (https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/architect-carel-weeber-heeft-nauwelijks-volgelingen-maar-hij-wordt-nu-wel-geeerd-met-een-boek-en-een-film~b935fbdb/).
8. Maatschappelijke betekenis
De sloop van Pompenburg druist in tegen de sociaal-maatschappelijke belangen omdat het appartementengebouw midden in het centrum hoge kwaliteit sociale woningen met een collectieve binnentuin en een parkeergarage biedt. De woningen zijn in goede conditie: slechts een paar jaar geleden zijn ze door Havensteder grondig gerenoveerd en verduurzaamd tot energielabel A. Juist in deze tijd waarin de tekorten in de woningbouw enorm zijn, valt de sloop van prima woningen niet goed te praten. Er is behoefte aan meer woningen maar die kunnen op tal van andere plekken worden gerealiseerd waarbij geen sloop nodig is. Architect Marjolein van Eig die in de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit van Rotterdam zitting heeft, is geschokt door de grote hoeveelheid sloopplannen die ze onder ogen krijgt. Zie bijlage 9. (https://www.nul20.nl/dossiers/waarom-wordt-er-nog-zoveel-gesloopt). Hoewel Rotterdam hoge ambities heeft om betaalbare woningen te bouwen, wordt de Pompenburgflat neergehaald zodat er door enkele partijen groot geld verdient kan worden met hoge torens. In de jaren tachtig werd het veel lagere Pompenburg juist gebouwd om definitief te stoppen met hoge torens die gezien werden als ‘erecties van het grootkapitaal’. Zie bijlage 10 over hypocriet woonbeleid. (https://www.dearchitect.nl/298666/met-de-sloop-van-een-sociaaldemocratische-anti-erectie-toont-rotterdam-zich-als-stad-van-hypocriet-woonbeleid). Sloop is zeer ingrijpend voor (oudere) bewoners die soms al decennialang in de Pompenburg wonen. Zij zullen weliswaar een andere woning aangeboden krijgen, maar een huis is meer dan vier muren en een dak. Deze bewoners verliezen hun vertrouwde omgeving met hun buren en hun specifieke uitzicht. Bovendien zullen de sociale woningen in de nieuwbouw stukken kleiner worden.
9. Slopen is niet duurzaam
Het plan om Pompenburg te slopen is geen goed plan en eigenlijk volledig achterhaald. Er is een steeds groter tekort aan grondstoffen, bij sloop-nieuwbouw komt een grote stroom bouwafval op gang en de CO2-uitstoot bij sloop-nieuwbouw is vele malen hoger dan bij behoud-transformatie. Bij verdere verdichting en verduurzaming van de stad zou transformatie in plaats van sloop moeten plaatsvinden. Steeds meer onderzoeken tonen aan dat CO2 uitstoot bij sloop-nieuwbouw vele malen hoger is dan bij renovatie of transformatie omdat ook de geïncorporeerde CO2 van het bestaande pand meegerekend dient te worden. Zie de Brandbrief Pompenburg: Slopen, bouwen en hoe we CO2-emissies kunnen voorkomen van Rechtopdestad, 30-302022. Zie bijlage 11. (https://rechtopdestad.nl/brandbrief-pompenburg-slopen-bouwen-en-hoe-we-co2-emissies-kunnen-voorkomen/). Ook het artikel van Follow the Money waarin hoogleraar Andre Thomsen stelt dat de sloop van duizenden goede woningen in ruil voor nieuwbouw volstrekt idioot is. Zie bijlage 12. https://www.ftm.nl/artikelen/andre-thomsen-woningen-slopen-voor-nieuwbouw-is-idioot?share=clinhJ6%2Fw2flBJU79QwQSLqJ%2B6inaYM7YFAEpyc9SLe5BpxLtKiFDzAKUfInz7U%3D Sloopafval is een van de grootste afvalstromen in Europa. Internationaal prijswinnend architect Anne Lacaton is overtuigd van het onverwachte potentieel van bestaande gebouwen: ‘Sloop nooit’. Zie bijlage 13. https://www.volkskrant.nl/cultuur- media/sloop-nooit-prijswinnend-architect-anne-lacaton-over-het-onverwachte-potentieel-van-bestaande-gebouwen~b6fe9cd4/. Sloop van Pompenburg is totaal niet in lijn met klimaatdoelstellingen, zegt ook Balakrishnan Rajagopal, speciale rapporteur van de VN. Zie bijlage 14. https://www.onderzoekscollectiefspit.nl/beeldverhaal/nieuwbouwplan-verscheurt-pompenburgflat.
10. Geen alternatieve plannen ontwikkeld
Ondanks het feit dat er vanuit bewoners en vanuit architectenkringen is gevraagd om onderzoek naar behoud-transformatie van het woongebouw Pompenburg hebben gemeente en projectontwikkelaar alle suggesties terzijde geschoven en zijn er geen alternatieve plannen ontwikkeld. Bijvoorbeeld het idee om Pompenburg op te toppen zodat er meer sociale woningen komen en het gebouw kan blijven bestaan is niet opgepakt. Afwijken van de sloop-nieuwbouw routine vraagt om lef en creativiteit. Nederland en met name Rotterdam, beschikt over zeer veel goeie en slimme architecten die prima uitgedaagd zouden kunnen worden om interessante en duurzame transformatie plannen voor Pompenburg te ontwikkelen. Bij de plannen voor de superhoogbouw van RISE lijkt het wijs om meer alternatieve plannen door te rekenen. Bij deze hoogbouw met zeer diepe heipalen, dikke massieve funderingen, extra technische ruimtes en zware brandveiligheidseisen worden de appartementen zeer prijzig. Zie bijlage 14 waarin onderzoekscollectief Spit de onzekere financiële haalbaarheid van RISE schetst en uitlegt waarom hoogbouw zo duur is.
11. Maatschappelijke verantwoordelijkheid
Ten tijde van de hedendaagse wooncrisis waarbij honderdduizenden woningzoekenden geen geschikte woning kunnen vinden, in het bijzonder betaalbare huurwoningen, zijn grooteigenaren van residentieel vastgoed een verantwoordelijkheid aan te rekenen ten aanzien van de instandhouding van bestaande, bewoonbare woningvoorraad in hun bezit. Aangezien er geen directe aanleiding is beargumenteerd die de sloop van woongebouw Pompenburg noodzakelijk maakt, bijvoorbeeld vanuit de bestaande woningkundige, gezondheidskundige, bouwtechnische, stedenbouwkundige, of anderszijds ruimtelijke of technische situatie, is het vanuit maatschappelijk oogpunt onverantwoord om over te gaan tot de sloop van deze 226 woningen. Wonen is iets waar ieder mens recht op heeft, woningen horen geen economische producten te zijn!
Bijlage 15 is een handtekeningenlijst met vakgenoten en geïnteresseerden die zich achter ons scharen. PETITIE
Ondergetekende en de medeondertekenaars zullen bovenstaande beroepsgronden zo nodig te zijner tijd aanvullen.
Ondergetekende en haar de medeondertekenaars vraagt u het besluit van de gemeenteraad van 20 februari 2025 aangaande bestemmingsplan en omgevingsvergunning RISE te vernietigen.
Hoogachtend,
Naam: Joosje van Geest, architectuurhistoricus
Naam: Lennart Arpots, architect
