Jeugdzonde of miskend meesterwerk? Het IJplein is één van de eerst gerealiseerde projecten van OMA, maar ik heb er geen enkele architectuurtoerist gezien. Vreemd?
Aan het IJ in Amsterdam Noord waar ooit de Amsterdamsche Droogdok Maatschappij was gevestigd zou een nieuwe woonwijk herrijzen. Na 10 dagen feest door ‘Festival of Fools’ werd in 1980 alle industriële bebouwing gesloopt. Rem Koolhaas maakte het stedenbouwkundig plan met bouwblokken haaks op het IJ, zodat elke woning zicht had op het water. Dat is toch typisch jaren ’80: geen gouden rand maken maar sociale woningbouw op een mooie plek langs de rivier met uitzicht voor eenieder. Ook echt tachtiger jaren is de grote invloed van toekomstige bewoners op het ontwerp met als belangrijkste eis: betaalbare huren.
In het plan zijn duidelijk een oostelijk en een westelijk deel te onderscheiden. Het eerste bestaat uit stroken met voornamelijk laagbouw, het tweede uit urban villa’s in het groen. OMA tekende het meest oostelijke blok (Oost III) en de school en daarnaast waren ook De Kat en Peek, Sier van Rijn, Casa, Peters en Boogers, Hein van Meer en architectengroep 69 betrokken als ontwerpers van de verschillende woningblokken.
In 2015 is er een editie van het tijdschrift een OASE gepubliceerd over de eerste tien jaar van OMA. Hoewel het IJplein opvallend afwezig is in de boeken en PR van OMA wijt Lara Schrijver een artikel aan dit project. Ze beschrijft het atypische ontwerpproces waarin diverse woningbouwmodellen in een participatietraject met bewoners werden besproken: ‘OMA gebruikte een reeks bestaande woningtypen van andere architecten, en plakte ze in de locatie. Zo lieten deze schema’s aan de bewoners zien wat het concreet zou betekenen als ze gebruik maakten van schijven hoogbouw (Le Corbusier), torens (Van Loghem en Duiker), middelhoge gesloten blokken (Cerdà), of zelfs laagbouw met klassieke stedenbouwkundige principes zoals symmetrie en zichtassen (Krier). OMA maakte snel meer dan 20 verschillende opzetten, die de consequenties toonden (in beeld, plattegrond en cijfers) van specifieke keuzes.’
Het is een collagewijk geworden waarin een veelheid aan bestaande woningtypes te ontdekken is. Ook de ogenschijnlijk simpele blokken kennen allemaal een stapeling van verschillende types: grondgebonden woningen, maisonnettes, galerijen, torentjes en portieken. Zoek de voordeuren! Sommige entrees zijn heel expressief, zoals bij de meeste oostelijke blokken, waar smalle volumes met luifels uit het blok steken.
Evenals Weeber wilde ook Koolhaas absoluut geen truttigheid en het antwoord in IJplein is Modernisme. In sommige straten waan je je in de Weissenhof Siedlungen in Frankfurt met strakke witte blokken en strokenbouw, bandramen en groenstroken tussen de tuinen. Ook de urban villa’s in het westelijk deel van Hein van Meer doen on-Nederlands aan.
In het boek S, M,L,XL schrijft Koolhaas dat de architectuur eind jaren ’80 vast zat in ‘the consistent, the repetitive, the regular, the gridded, the general, the overall, the formal, the predetermined’. OMA brak daarna los op zoek naar ‘genuine newness’ en dat is waar het bureau beroemd om werd. Maar bij het ontwerp van IJplein zat OMA nog vast in ‘repetitive’ rijtjes en ‘predetermined’ woningtypes, waar volgens mij helemaal niks mis mee is.
Maar ook de ‘newness’ is al in aantocht, zoals de ovale volumes die los onder het woongebouw op poten zijn geplaatst. Met daarin ‘Café ’t Eitje’
Auteur:
Lidwine Spoormans
Fotos:
Lidwine Spoormans
Eerder gepubliceerd op:
Love 80’s Architecture
